خصوصیات جغرافیایی و محیطی

آب و هوا

استان گیلان از شرایط آب و هوایی معتدل و مرطوب ناشی از تأثیر دو پدیده دریا و کوهستان بهره مند می باشد. سه جریان هوایی منطقه ای موجب ریزش باران در استان گیلان می شود. الف- جریان پرفشار سیبری. ب- جریان پرفشار اسکاندیناوی. ج- جریان مدیترانه ای.

این استان از رطوبت بالایی برخوردار است بطوریکه رطوبت نسبی آن بین 40 تا100 درصد، در نوسان می باشد.در تمامی ماه های سال ریزش باران به شکل متناوب در آن صورت می پذیرد. با این حال فصل پاییز جزء پرباران ترین ماه های سال محسوب می گردد. میزان متوسط بارش باران در هر سال برابر 1280 میلیمتر و حداثر درجه حرارت استان 35/7 و حداقل آن 5/2- درجه سانتیگراد است. متوسط تعداد روزهای یخبندان در طول سال 24 روز می باشد.

نا همواریهای استان گیلان

به طور کلی از نظر سیمای عمومی ناهمواریهای استان به چهار بخش ساحلی، جلگه ای، کوهپایه ای و کوهستانی تقسیم می شود که 34 درصد استان جلگه ای و کوهپایه ای، 51 درصد کوهستانی و 15 درصد ساحلی است.

بخش ساحلی استان از آستارا تا چابکسر در رودسر با طول بالغ بر 220 کیلومتر امتداد و 15 درصد خاک استان را دربر می گیرد.

بخش جلگه ای استان را ارتفاعات کمتر از 100 متر تشکیل می دهد که در سمت شمال از رودخانه آستاراچای شروع شده ، در قسمت مرکز استان شکل وسیعتری پیدا نموده و در سمت شرق به محدوده استان مازندران ختم می شود. در این بخش بیشترین سکونتگاه های استان شکل گرفته اند همچنین قسمت عمده ای از زمین های زراعتی این بخش را شالیزارهای برنج به خود اختصاص داده اند.

بخش پایکوهی ، ارتفاعات 100 تا 500 متر را شامل می گردد و بعد از بخش جلگه ای از بیشترین تعداد سکونتگاه برخوردار می باشد. این بخش پوشیده از باغات و اراضی جنگلی است.

بخش کوهستانی ، ارتفاعات بیشتر از 500 متر را شامل می گردد و از کمترین تعداد سکونتگاه برخوردار می باشد. این بخش پوشیده از جنگل و در بالادست مرتعی است. مرتفع ترین قله های استان گیلان عبارتند از:

خشچال به ارتفاع 3600 متر واقه در شهرستان تالش

درفک به ارتفاع 3500 متر واقع در شهرستان رودبار

شاه معلم به ارتفاع 3096 متر واقع در شهرستان فومن

سمام کوه به ارتفاع 2250 متر واقع در شهر رودسر

 منابع آب استان گیلان

بررسی منابع آبی بیانگر این است که در استان 40 رود بزرگ و کوچک جاری است که پس از جریان یافتن از ارتفاعات البرز (به استثناء سفیدرود) و گذشتن از شبکه وارد دریای خزر می شوند. سالانه بطور متوسط حدود 4900 میلیون متر مکعب آب (بدون احتساب حجم سالانه جریان سفیدرود) از طریق این جریان های آبی وارد دریای خزر می شود. ظرفیت منابع آبی استان 4837/4 میلیون متر مکعب می باشد که 4/8 درصد جریان های سطحی کشور را تشکیل می دهند.مهمترین رود استان گیلان، رود سفیدرود است. که از کوههای چهل چشمه کردستان منشاء گرفته و پس از عبور از استان های کردستان، زنجان و پس از گذشتن از دلتاهای وسیعی با شاخه های بسیار فراوان و در نزدیکی کیاشهر (65 کیلومتری شهر رشت) وارد دریای خزر می شود. با توجه به اینکه بیش از 50 درصد مخزن سد سفیدرود در بستر این رودخانه از رسوبات انباشته شده، از چالش های عمده در بخش روستایی استان، کمبود آب کشاورزی ناشی از کاهش ذخیره آب سد است.

از منابع بالقوه آب شیرین استان، تالاب انزلی با 100 کیلومتر مربع مساحت است. این تالاب از شمال به دریای خزر، از شرق به روستای پیربازار، از غرب به روستای کپورچال و از سمت جنوب به شهرستان صومعه سرا و رشت متصل می گردد. رودخانه هایی چون ماسوله رودخان، قلعه رودخانه، پیربازار و شیخان رود به این تالاب میریزند.تالاب انزلی از بزرگترین تالاب های دنیاست.

جنگل های استان گیلان

برطبق آخرین آمار و اطلاعات وسعت جنگل های استان معادل 565 هزار هکتار برآورد شده است. از این میزان 103 هزار هکتار جنگل های مخروبه، 162 هزار هکتار نیمه مخروبه و 300 هزار هکتار جنگل های تجاری و صنعتی می باشد. براساس درجه انبوهی، این جنگل ها به سه گروه جنگل های حفاظتی، تجاری و احیایی تقسیم می شوند. مساحت مراتع استان 256000 هکتار است که 57644 هکتار مرتع خوب 171083 هکتار مرتع متوسط و 27437 هکتار فقیر می باشد. عرض این حوزه 15 تا 35 کیلومتر در نوسان است.

خاک های استان گیلان

بخش وسیعی از خاک های استان گیلان را خاک های جلگه ای که به وسیله رسوبات رودخانه سفیدرود پدید آمده پوشانده و بخش دیگری را خاک های کوهستانی در نواحی جنوبی گیلان دربر می گیرد. بنابراین انواع خاک جلگه ای، کوهستانی و کوهپایه ای در استان گیلان دیده می شود.

خاک های جلگه ای استان با وسعت زیادشان بخش اعظمی از زمین های زراعتی استان را تشکیل می دهند. انواع خاک ای جلگه ای که در استان دیده می شوند عبارتند از: شنهای ساحلی، خاک های رسوبی بافت ریز، خاک های چمنی مرطوب و نسبتاً مرطوب نیمه مردابی و خاک های باتلاقی.

دامنه های شمال البرز پوشیده از خاک کوهپایه است. این خاک ها که معمولاً دارای عمق نسبتاً زیاد هستند در نقاطی که شیب زمین کمتر است، برای کشاورزی مناسب می باشند. عمده ترین این خاک ها خاک های قرمز، زرد و خاک های قهوه ای جنگلی هستند.

خاک های کوهستانی در نقاط مرتفع استان به چشم می خورد.این نوع خاک ها بدلیل شیب زیاد نمی تواند جهت زراعت مورد بهره برداری قرار گیرند و عمدتاً پوشیده از جنگل های انبوه و متراکم هستند.

تحلیل محیط طبیعی و اقلیمی استان گیلان

به دلیل تأثیر دریای خزر، مناطق کوهستانی البرز، دارای آب و هوای معتدل و به علت همجواری با دریای خزر، منطقه ای با رطوبت زیاد است. به گونه ای که فصل خشک در طول سال، برای مدت موتاهی برقرار است و در اغلب اوقات سال باران می بارد. میزان بارندگی  در نواحی مختلف استان، متغییر و بیشترین میزان ریزش باران در ناحیه ساحلی و کمترین میزان آن در ناحیه کوهستانی است.

استان گیلان به دلیل برخورداری از خاک حاصلخیز و شرایط اقلیمی مناسب و نیز برخورداری از منابع  فراوان سطحی و زیرزمینی، از جمله مناطق مستعد کشور برای تولید محصولات زراعی و باغی  است. برنج، فندق، مرکبات و بادام زمینی، از مهمترین محصولات زراعی و باغی استان است. از سویی دیگر استان گیلان بر اساس توانمندی های جغرافیایی، جزء دومین استان از نظر سهم اشتغال در بخش کشاورزی است. بنابراین استان در تأثیرپذیری از شرایط محیطی، توجه به داده های محیطی و بومی سازی اهمیت دارد.

استان گیلان از کوچکترین استان های کشور محسوب می گردد. وسعت کم استان بدلیل شرایط مناسب طبیعی و سابقه بالای استقرار انسان از حدود 5000 سال قبل، موجبات تراکم بالای جمعیت را فراهم آورده است. بنابراین تراکم بالای جمعیت و پراکندگی آن در سطح استان سبب عدم استقرار جمعیت متراکم خصوصاً در نواحی جلگه ای و ساحلی شده است.

نبود امکانات مهار آب، شیب تند ارتفاعات و مجاورت جلگه با منبع تخلیه کننده بزرگ دریای خزر، موجب خروج آب حاصل از ریزشهای جوی و آب موجود در رودخانه های استان شده و این امر در کمیت کشت محصولات زراعی، درآمد کشاورزان و به تبع آن سطح زندگی روستاییان و مشکلات ناشی از کمبود درآمد و به تبع آن بهره گیری از کار دانش آموزان، به دلیل مشارکت در امور کشاورزی در حوزه های روستایی می شود.

شرایط اقلیمی استان سبب شده است تا کشاورزان گیلانی تنها در 4 ماه یا 120 روز از سال به فعالیت های کشاورزی پرداخته و در بقیه ایام سال نیز امکان بهره برداری برای کشت برنج فراهم نیست. بنابراین با تغییر در رفتار و نگرش و مهارت های دانش آموزان کشاورز می توان میزان بهره برداری از زمین در طول سال از طریق کشت های مکمل، جایگزین و سایر ابزارها را فراهم ساخت.

جمعیت و پراکندگی مراکز جمعیتی استان

بر پایه آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال 1385، جمعیت استان گیلان 2404861 نفر گزارش شده است که از این تعداد 1295711 نفر در نقاط شهری و 1109110 نفر در نقاط روستایی ساکن بوده اند. از کل جمعیت استان گیلان در سال مذکور53/88 درصد شهرنشین و 46/12 درصد روستانشین می باشند.

تعداد خانوار استان طی سالهای 45، 55، 65، 75 و 85 به ترتیب برابر 244887، 305300، 415735، 512102 و 669693 خانوار گزارش شده و بعد خانوار نیز طی این سالها به ترتیب 5/2، 5/1، 5/0، 4/4 و 3/59 نفر بدست آمده است.

برپایه سرشماری نفوس و مسکن سال 1385 تعداد خانوار شهری 368477 و تعداد خانوار روستایی 301213 خانوار بودا است. همچنین بعد خانوار در این سال به ترتیب 3/5 و 3/6 نفر بدست آمده است.

تحلیل محیط جمعیتی استان گیلان

ساختار سنی جمعیت استان نشان می دهد که همراه با سیر نزولی رشد جمعیت، از ضریب جوانی جمعیت کاسته شده و از 45/5 درصد در سال 1355 به 41/3 درصد در سال 1375 و 21/25 درصد در سال 1385 رسیده است.

کاهش ضریب جوانی می تواند شرایط مساعد تری را از نقطه نظر تسزیع آهنگ رشد اقتصادی و توان امکان سرمایه گذاری در جامعه را فراهم سلزد. علاوه بر آن با کاهش ضریب جمعیت امکان توجه به کیفیت خدمات عمومی در استان افزایش می یابد. ولی تهدید اصلی از سوی استان های همجوار و سطح ملی وجود دارد.

در دوره مورد بررسی ، درصد جمعیت 15 تا 65 ساله که جمعیت بالقوه محسوب می شوند نیز افزایش یافته و از 51 درصد سال 1355 به 55/4 درصد در سال 1365، 59/8 درصد در سال 1375 و 71/45 درصد در سال 1358 رسیده است. این رون ناشی از رشد بالای جمعیت طی دهه 55-1365 بوده و چنانچه برای اشتقال آنان طی سال های آتی تدابیری اندیشده نشود منجر به افزایش جمعیت بیکار استان خواهد شد در نتیجه استان جهت تامین نیازهای بیکاران به ناچار در جهت کاهش هزینه های عمومی اقدام می کند.

برخی از مناطق گردشگری استان گیلان

قلعه رود خان

در۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهر فومن و 55 کیلو متری جنوب غرب ماسوله مجموعه ی عظیم و پر ابهت قلعه رود خان قرار دارد. این قلعه با وسعتی نزدیک به 2/6هکتار در ارتفاع  680متری از سطح دریا بر روی خط الراس کوهی پر شیب و پوشیده از درختان تنومند جنگلی واقع شده است. دیوار پیرامون قلعه که از سنگ . آجر بنا شده است با طول 1500 متر ، تعداد 65 برج دید بانی دارد. داخل این قلعه فضا های شاه نشین،قراول خانه ، آب انبار و زندان قابل مشاهده می باشد. بنای اولیه این قلعه به قرون پنجم و ششم هجری قمری باز می گردد. این بنا طی سالهای 918تا  921هجری تجدید بنا گشته و در سال 1175هجری قمری نیز حاکم فومن آن را تعمیر نموده است.

مرداب و تالاب انزلی

تالاب انزلی در ساحل جنوب غربی دریای مازندران در غرب دلتای سفید رود و در جنوب بندر انزلی گسترده است. این تالاب از غرب به كپور چال و آبكنار، و از جنوب به صومعه سرا و بخش‌های شهرستان رشت، محدود شده است. این تالاب محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مأمن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب، جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای انزلی وآب كنار در ساحل آن قرار دارند. از دیدنی‌های چشم نواز تالاب انزلی می‌توان از گل های نیلوفر آبی نام برد كه غنچه ها و برگ های آن سر از آب برآورده و سطح وسیعی از تالاب را می پوشاند. قایقرانی، ماهیگیری و شکار پرندگان روی تالاب انزلی، قایقرانی در دریا و گردش در پارک و بلوار ساحلی و دیدار از بازار محلی مجموعه‌ای از خدماتی است که برای گردشگران تدارک دیده شده است. انزلی، هتل‌های مناسب و تاسیسات اقامتی و پذیرایی و در کنار آن تعدادی تاسیسات گردشگری از قبیل اردوگاه جهانگردی، دهکده ساحلی و شهرک‌های توریستی دارد.

آبشار لونک

این آبشار در منطقه جنگلی کنار جاده کوهستانی سیاهکل به دیلمان پس از شهر سیاهکل قرار دارد و فاصله آن تا شهر سیاهکل حدود ۲۵ کیلومتر است. این آبشار دوقولو، تنها یکی از آبشارهای کوچک و بزرگ این منطقه است. آبشار لونک در فصل بهار و پاییزآب فراوانی دارد و در تابستان کم آب است. این منطقه علاقه مندان خاص خود را دارد و زوج‌های جوان در روز عروسی خود به کنار این آبشار آمده و عکس‌های به یاد ماندنی می‌گیرند.

ماسوله

ماسوله در ۵۵ کیلومتری رشت در استان گیلان قرار دارد. این شهر در ناحیه‌ای کوهستانی و جنگلی در دامنه‌ای صخره‌ای با وسعت ۱۶ هکتار و ارتفاع ۱۰۵۰ متر از سطح دریای آزاد ساخته شده‌است. ماسوله در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن قرار دارد و از غرب به خلخال، از شمال به ماسال و از جنوب به طارم محدود است. این شهر طی شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است. ماسوله دارای معماری منحصر به فردی است. محوطه جلوی خانه‌ها و پشت بام‌ها هر دو به عنوان پیاده رو استفاده می‌شوند. خیابان‌های کوچک و پله‌های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی‌دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می‌شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. این نوع معماری منحصربه فرد هر ساله در فصل‌های تابستان و بهار گردشگران بسیاری را به سمت خود می‌کشاند.

آبشار ویسادار

آبشار ویسادار از زیباترین آبشارهای ایران و سومین آبشار مرتفع استان گیلان است. این آبشار به معنی "سایه درخت بید" است که در 16 کیلومتری شهر پره سر در شهرستان رضوانشهر واقع شده و همچون نگینی در دل جنگل‌های زیبایی این منطقه می‌درخشد.

پل خشتی تمیجان رودسر:
این پل خشتی در ۶ کیلومتری جنوب غربی رودسر گیلان روی رودخانه تمیجان قرار دارد. از نوع طاق‌ها و مصالح به کار رفته در این پل می‌توان آن را به دوره صفوی نسبت داد. در ۲ طرف طاق جناحی میانین، ۲ اتاق کوچک در میان پایه‌های پل ساخته شده که در هر طرف پل ۲ پنجره دارد. در ۲ طرف عرض پل جان‌پناهی آجری به بلندای ۵۰ سانتی متر ساخته شده تا از افتادن افراد و چهارپایان جلوگیری شود. پل خشتی لنگرود نیز نمونه‌ای از این پل است. بدنه و پایه‌های پل آجری است، ولی کف پل سنگفرش است و دارای چهار دهانه بزرگ است. این پل ۷۰۰ سال قدمت دارد و در آستانه تخریب قرار گرفته است. پل خشتی تمیجان در فهرست آثار ملی کشور با شماره ۱۱۲۵ به ثبت رسیده‌است.

تپه مارلیک:
تپه باستانی مارلیك در دره گوهر رود در كنار شهر رودبار گیلان قرار دارد. این تپه با وسعت حدود یك هكتار در كنار باغ‌های زیتون و بیجارهای برنج قرار دارد. این تپه یک محوطه باستانی در کرانه غربی سفیدرود و در دره "گوهر رود" استان گیلان است. تپه مارلیک بقایای به جای مانده از تمدن باستانی متعلق به دست کم ۳۰۰۰ سال پیش است. پژوهشگران گمان می برند که این تپه آرامگاه خصوصی فرمانروایان و شاهزادگان مردمان این تمدن بوده است.

ماسال

شهرستان ماسال در شمال غربی استان گیلان و در جنوب شرقی تالش قرار گرفته است. مساحت این شهرستان حدود 480 کیلومتر مربع است. ماسال از شمال به گسکر و شاندرمن، از غرب و جنوب غربی به خلخال، از شرق به فومن و صومعه سرا محدود است.

گردنه حیران

حیران، نام روستایی در استان گیلان است که در مسیر راه ارتباطی آستارا به اردبیل واقع شده و به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب در طی سالیان و زیبایی بیش از حد گردنه حیران، مورد توجه گردشگران قرار گرفته و ساخت و ساز بناهای تفریحی و گردشگری در آن افزایش یافته ‌است.

قلعه لمبسر

قلعه یا دژ لمبسر در رودبار، در شمال شرقی روستای رازمیان واقع شده و جزو مهمترین قلاع اسماعیلیه در عصر سلجوقی است. این قلعه از استحکامات دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی و پس از قلعه الموت مهمترین قلعه به شمار می‌رفته است. این بنا یکی از عظیم ترین و وسیع‌ترین دژهای منطقه است که دو رود «نینه رود» و «لمه در» در دو سوی آن جریان دارند. قلعه لمبسر از سه جهت مخاور، جنوب و شمال به پرتگاه‌های مخوفی منتهی می‌شود. بخشی از سمت خاوری آن، یعنی سمت رودخانه نینه رود، شیب کمتری دارد. به همین جهت، دیواری عظیم و قطور با سنگ های بسیار بزرگ ساخته‌اند که تا امروز قسمتی از آن پابرجاست و در حدود 20 متر طول و 10 متر ارتفاع دارد. قسمت جالب توجه دژ، آب روی آن است که تا امروز هم مسیر آن را می‌توان تشخیص داد. این آب رو که از طرف شمال وارد دژ می‌شود، به آب انبارهای مکعب مستطیل شکلی به طول 5/80 متر و عرض 1/90 متر و عمق 1/90 متر منتهی می‌شود. این آب انبارها در دل سنگ کنده شده اند. سه آب انبار دیگر مانند این‌ها در طرف شمال و مخاور و در خارج از دیوارهای دژ دیده می شود. در آخرین قسمت محوطه شیب دار دژ، در یک پارچه سنگ که از خاور به باختر کشیده شده است، چند آب انبار نزدیک یک دیگر در دل سنگ کنده شده اند و آب انبار بزرگ حدود 12 متر طول دارد. این آب انبارها تنها مکان ذخیره آب دژ لمبسر نبوده‌اند؛ زیرا در پایین دیوار خاوری دژ، جایی که آب انبارهای خارج قلعه در سنگ کنده شده‌اند، فضای سرپوشیده‌ای در ارتفاع 190 متری وجود دارد که با پله‌هایی ناهموار به لب رودخانه منتهی می‌شود. پهنای این فضای سرپوشیده 95 سانتی متر و قطر هلال تاق آن کمی بیش از 30 سانتی متر است. این فضای سرپوشیده فعلا از خاک و سنگ انباشته شده است. قلعه لمبسر یکی از شگفت انگیزترین قلعه‌های ایران است و قدمت آن به دوران پیش از اسلامی می‌رسد.

این مناطق دیدنی، تنها بخشی از طبیعت بکر استان گیلان بود که نام برده شد، اما هستند مناطقی که حتی پای گردشگران به آن‌جا نرسیده است.

نظرات شما عزیزان:

علی

ساعت19:40---13 اسفند 1391

سلام
مطلب باارزشی بود تنها باید بگم که ارتفاع سماموس یا همون سمام کوهی که شما نوشتین 3620 متره و بلندترین قله استان گیلانه.
متشکرم

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: